Alicia Vikander – dziewczyna z Gӧeteborga

Hollywood zdaje się znowu przeżywa kryzys. Rodzime gwiazdy nie święcą już tak jasnym blaskiem. Amerykański przemysł filmowy łapczywie spogląda na Europę i eksploruje Stary Kontynent w poszukiwaniu nowych twarzy. Kraje skandynawskie ponownie stały się źródłem atrakcyjnych filmowych znalezisk.

Skandynawowie stopniowo budowali swój prestiż dzięki artystom, których nazwiska przeszły do historii kina. Geniusz kina niemego Carl Theodor Dreyer czy autor niezapomnianego Furmana śmierci (1921) Victor Sjöström umacniali pozycję kina skandynawskiego na świecie. Nieco później w złotej erze amerykańskiego kina klasycznego na filmowych afiszach błyszczały Szwedki: Greta Garbo oraz Ingrid Bergman – trzykrotna laureatka Oscara. Inna szwedzka aktorka Anita Ekberg rozpalała męską wyobraźnię w La Dolce Vita (1960) Federico Felliniego. Klasyk kina światowego Ingmar Bergman wypromował Liv Ullmann czy Maxa von Sydowa, którzy zrobili później międzynarodową karierę. Dziś ze Skandynawii mamy kilka gorących aktorskich nazwisk: znanego na całym świecie Stellana Skarsgårda (Przełamując fale, Dogville, Melancholia Larsa von Triera, Aberdeen Hansa Pettera Molanda, Dziewczyna z tatuażem Davida Finchera), jego syna Alexandra (kultowy serial HBO True Blood), dyżurnego odtwórcę czarnych charakterów Petera Stormare (bijący rekordy popularności serial Skazany na śmierć, Fargo braci Coen) oraz wschodzące gwiazdy: Noomi Rapace (Prometeusz Ridleya Scotta) i Alicię Vikander.

Od primabaleriny do aktorki

Alicia Amanda Vikander urodziła się 3 października w 1988 roku w Gӧeteborgu. Jest córką psychiatry Svante Vikandera i cenionej szwedzkiej aktorki teatralnej Marii Fahl-Vikander. Aktorka do dziś utrzymuje bardzo dobre relacje z rodzicami i deklaruje, że bliscy nadal czytają scenariusze filmów i pomagają córce w dokonywaniu artystycznej selekcji. Swoją nietypową jak dla Szwedki urodę Vikander zawdzięcza przodkom pochodzącym z zimnej szwedzkiej północy i sąsiedniej Finlandii. Na początku aktorka planowała profesjonalną karierę baletową. Miała ku temu predyspozycje. Szczupła, drobna, o eterycznej urodzie kobiety-dziecka i pięknych ciemnobrązowych oczach. Idealne proporcje ciała, symetryczna twarz, duże oczy i pełne usta, a do tego wrodzona fotogeniczność – można wyobrazić sobie Vikander jako primabalerinę. Jednakże liczne kontuzje, operacje, bezustanna walka z ograniczeniami ciała i towarzyszący temu potworny ból skłonił młodziutką Alicię do zmiany planów. Szwedka postanowiła spróbować swoich sił na ekranie. Zaczęła od roli serialu Andra Avenyn (2008-2010), który przyniósł jej ogromną popularność w rodzimej Szwecji. Przełom nastąpił, kiedy w 2009 roku Vikander spotkała niezależną reżyserkę Lisę Langseth, notabene pracującą wtedy także z Noomi Rapace.

Owocny duet

Współpraca Langseth i Vikander zaowocowała dwoma ważnymi obrazami: Pure (2009) i Hotel (2013). W Pure (2009) Vikander zagrała dwudziestoletnią Katarinę – zagubioną młodą kobietę z bolesną przeszłością. Wypłowiała egzystencja Katariny zmienia się za sprawą obejrzanego w Internecie koncertu Mozarta nagranego w gӧeteborskiej filharmonii. Pod wpływem piękna „Requiem” Mozarta Katarina zaczyna wierzyć, że jej szare i smutne życie dziewczyny z przedmieść może odmienić się całkowicie. Bohaterka zatrudnia się w filharmonii, gdzie nawiązuje intymną relację z dyrygentem Adamem. Niestety naiwna Katarina szybko doświadcza zderzenia wyidealizowanego świata muzyki z przepełnioną kłamstwami, plugawą zakulisową rzeczywistością. Katarina musi na nowo zmierzyć się z życiem w całej jego pełni i określić swoje w nim miejsce. Za znakomitą rolę w Pure (2009) Vikander otrzymała swoją pierwszą poważną nagrodę filmową – Złotego Żuka wręczanego przez Szwedzki Instytut Filmowy.

W Hotelu (2013) Lisa Langseth znów rzuciła swoją bohaterkę w epicentrum osobistego dramatu. Erika jest projektantką wnętrz, ma wspaniałego partnera i spodziewa się upragnionego dziecka. Niestety w wyniku komplikacji porodowych syn Eriki rodzi się z niedotlenieniem mózgu. Erika nie potrafi zaakceptować sytuacji, w której się znalazła. Obwinia się za upośledzenie Alexandra, a jednocześnie rośnie w niej agresja spowodowana niesprawiedliwością, jakiej doświadczyła. Kobieta popada w depresję. Partner namawia Erikę na terapię grupową, gdzie bohaterka poznaje inne zaburzone osoby. Podczas jednej z sesji Erika wraz czterema innymi pacjentami decyduje się na terapeutyczną eskapadę po hotelach. Uczestnicy terapii pragną od siebie odpocząć i stać się dla odmiany kimś innym, aby choć na chwilę zapomnieć o swoich problemach. Rola Eriki w wykonaniu Vikander jest piorunująca. Obserwując bohaterkę, czujemy jak narasta w niej dławiony gniew. Erika nie potrafi wyrzucić z siebie dręczących ją negatywnych uczuć. Vikander pokazuje nam cały wachlarz emocji, których doświadcza Erika: dramat kobiety i matki, niosącej brzemię poczucia winy, niezrozumienie przez otaczający ją świat, a jednocześnie nieukierunkowaną wściekłość z powodu niezawinionej krzywdy, jakiej doświadczyła. Aktorka zbudowała rolę pełną niuansów, złożoną emocjonalnie, pełną emocji, które kryją się niemal pod skórą bohaterki. Hotel (2013) ogląda się w napięciu głównie z powodu suspensu, który Vikander podtrzymuje z pełną dyscypliną. Widz wręcz nie może doczekać się dramaturgicznej eksplozji. Duet Vikander/Langseth to filmowa reminiscencja współpracy Holly Hunter i Jane Campion przy Fortepianie (1993), symbolizująca, że kobiety potrafią wspólnie tworzyć filmy, które posługują się jednocześnie językiem uniwersalnym i stricte kobiecym.

Na międzynarodowym firmamencie

W roku 2012 i 2013 Vikander pojawiła się w dwóch filmach kostiumowych, objawiając się kinu międzynarodowemu. Ceniony Kochanek królowej (2012) Duńczyka Nikolaja Arceia zdobył nominacje Chritics Choice Awards za najlepszy film nieanglojęzyczny, a oprócz tego dwa najważniejsze wyróżnienia: nominację do Złotego Globu i Oscara. Film Arceia wygrał na Berlinale Srebrnego Niedźwiedzia za scenariusz i aktorską kreację Mikkela Boe Følsgaarda. Kochanek Królowej (2012) to oparta na faktach historia miłosnego i politycznego trójkąta. Młodziutka Karolina Matylda Hanowerska (Vikander) poślubia króla Danii Christiana VII (Mikkel Boe Følsgaard). Relacje królewskiej pary są dalekie od ideału. Karolina Matylda jest kobietą nieśmiałą i delikatną, zaś jej mąż cierpi na poważne zaburzenia psychiczne. Christian VII to typ chłopca uwięzionego w ciele mężczyzny, rozpieszczony, chimeryczny i niedojrzały psychicznie do sprawowania funkcji władcy. Żonę traktuje przedmiotowo, wszak poślubił ją tylko z rodzicielskiego nakazu i przez wzgląd na sytuację polityczną królestwa. Podczas jednego ze swoich licznych ataków paniki do łoża Christiana zostaje wezwany znakomity lekarz i wybitny oświeceniowy myśliciel Johann Friedrich Struensee (Mads Mikkelsen), którego król czyni wkrótce najbardziej zaufanym człowiekiem. Zagubiona Karolina Matylda na początku odnosi się do Streunseego z niechęcią. Jest wręcz zazdrosna o sympatię, jaką król darzy nadwornego lekarza i doradcę. Z czasem jednak między Johannem i Karoliną rodzi się nić porozumienia, która doprowadza do wybuchu płomiennego romansu. Johanna i Karolinę łączy nie tylko erotyczna fascynacja, ale także rewolucyjne myślenie o polityce. Sekretny związek dość szybko przeradza się w miłość dwojga inteligentnych i oczytanych reformatorów. Alicia Vikander pokazuje przemianę Karoliny Matyldy bez nieznośnej melodramatycznej nuty. Królowa Vikander z zagubionej dziewczyny staje się kobietą świadomą swojej urody, seksualności, ale także intelektu. Szwedka w milczeniu i bez szarży przedstawia widzom dramatyczne losy duńskiej królowej. W Kochanku królowej (2012) konstytuuje się model aktorstwa Vikander, która gra przede wszystkim ciałem i twarzą. Posługiwanie się językiem pozostaje u Vikander kwestią drugorzędną. Można zgadywać, że ten sposób gry aktorskiej jest pozostałością po baletowych początkach aktorki.

W tym samym roku Alicia Vikander zagrała w Annie Kareninie (2012) Joe Wrighta u boku gwiazd: Keiry Knightley, Jude’a Law oraz całej plejady znanych brytyjskich aktorów teatralnych i filmowych. Film Wrighta to anglojęzyczny debiut Vikander. Udział gwiazd, nazwisko uznanego reżysera, zaskakująca forma adaptacji oraz liczne nominacje i nagrody (w tym także Oscar) sprawiły, że o Annie Kareninie (2012) zrobiło się głośno, a Alicia Vikander w roli „Kitty” – Katarzyny Aleksandrowny Szczerbackiej – wzbudziła zainteresowanie. W 2013 roku Vikander pojawiła się w Piątej władzy (2013) Billa Condona, reżysera głośnego Kinsey’a (2004), Dreamgirls (2006) oraz dwóch ostatnich części sagi Zmierzch (2011 – 2012). W Piątej władzy (2013) Vikander partnerowała wschodzącej gwieździe – Benedictowi Cumberbatchowi oraz znanemu niemieckiemu aktorowi Danielowi Brühlowi. Historia opowiadała o perypetiach Juliana Assange’a i słynnych przeciekach Wikileaks.

Strategia mistrzyni

Widać, że Vikander lepiej czuje się w kinie, które ma coś do powiedzenia. Niemniej aktorka nie unika rozrywki. Praca przy dużych projektach jest dla Szwedki nowym doświadczeniem i wiąże się z większymi zarobkami. Ron Howard powiada, że za dużym saldem na koncie idzie artystyczna wolność. Vikander zdaje się świetnie to rozumie.

Dlatego czasem romansuje z kinem czysto rozrywkowym. Niemniej nawet w blockbusterach gra tak, żeby widz mógł ją zapamiętać. Postać czarownicy rozdartej między miłością do matki i pogromcy czarownic, tytułowego Siódmego syna (2014), pozostaje w pamięci nie tylko dzięki zjawiskowej urodzie Vikander, ale także dzięki jej umiejętnościom aktorskim. W przyjętym z mieszanymi uczuciami kryminale Son of the gun (2014) Juliusa Avery’ego krytycy zwrócili uwagę właśnie na zagraną przez Vikander postać Tashy. Prześmiewczy Kryptonim U.N.C.L.E. (2015) Guya Ritchiego przełamał wizerunek aktorki dramatycznej i pozwolił Vikander wykazać się vis comica. Szwedka wcieliła się w postać zawadiackiej chłopczycy parającej się mechaniką samochodową. Rolą wplątanej w międzynarodową aferę szpiegowską Gaby Teller aktorka udowodniła, że świetnie odnajduje się w konwencji pastiszu agenturalnego świata czasów zimnej wojny. Z jednej strony zaradna panna-mechanik, niezależna młoda kobieta z historią, z drugiej – zmaskulinizowana emocjonalnie dziewczyna odkrywająca swój kobiecy urok i powab oraz romantyczne uczucie do drewnianego, nieporadnego agenta sowieckich służb specjalnych Iliji Kurjakina (Armie Hammer).

Fascynujące trójkąty

Trzeba przyznać, że Vikander świetnie czuje się w aktorskich trójkątach. W Kochanku Królowej (2012) stworzyła znakomity tercet z Madsem Mikkelsenem i Mikkelem Boe Følsgaardem, zaś w Kryptonimie U.N.C.L.E. (2015) świetnie uzupełniła trio z Henrym Cavillem i Armie Hammerem. Jednak najwyżej należy ocenić intrygującą relację, którą Vikander zbudowała z Oscarem Isaacsem i Domhnallem Gleesonem w Ex Machina (2015) Alexa Garlanda. Utalentowany programista Caleb (Gleeson) zostaje zaproszony do rezydencji szefa firmy w ramach nagrody konkursowej. Zaślepiony uwielbieniem i podziwem w stosunku do Nathana (Isaacs), Caleb stopniowo odkrywa mroczną naturę właściciela koncernu komputerowego. Nathan wciąga Caleba w osobliwą grę, której częścią jest robot o imieniu Ava (Vikander). Szef świadomie manipuluje zafascynowanym pracownikiem i enigmatyczną Avą, nie przypuszczając, że sytuacja wymknie się z pod kontroli. Vikander stworzyła w filmie Garlanda olśniewającą kreację. Aktorka bezbłędnie dostosowała mechaniczne ruchy ciała i mimikę do postaci sztucznej inteligencji. Piorunujące wrażenie robią zwłaszcza przeszywające umysł i duszę oczy Vikander, w których skrywają się pytania o ludzką egzystencję i własne istnienie wytworzone rękoma człowieka. Ava to tajemnica w czystej postaci. Sztuczna inteligencja obleczona w skonstruowane mechanicznie ciało odkrywa istnienie świadomego „ja”, własnej osobowości, potrzeb emocjonalnych. Rola Avy zdecydowanie zasługiwała na nominację do Oscara, albowiem Vikander musiała wykazać się ogromną dyscypliną w zakresie ruchu, gestów, mimiki i wypowiadanych partii dialogowych.

Dziewczyna ze złota

W tym roku Alicia Vikander otrzymała swoją pierwszą nominację do Oscara za rolę drugoplanową w filmie Dziewczyna z portretu (2015) Toma Hoopera, nagrodzonego za reżyserię Jak zostać królem (2010). Vikander jest szóstą w historii szwedzką aktorką nominowaną do Oscara. Przed nią Akademicy wyróżnili Gretę Garbo, Ingrid Bergman, Ann-Margret, Lenę Olin and Maxa von Sydowa. 28 lutego Alicia Vikander odebrała statuetkę z rąk ubiegłorocznego zwycięzcy J.K. Simmonsa. Nominacja dla Vikander w kategorii: najlepsza aktorka drugoplanowa pozostaje oczywiście nieczytelna. W zasadzie Dziewczynę z portretu (2015) otwiera i zamyka kadr z aktorką obsadzoną rzekomo w roli drugoplanowej. Po seansie odnosi się wrażenie, że film Hoopera prowadzi nas – przede wszystkim – przez meandry życia Gerdy Weneger (Vikander), a nie jej transpłciowego męża Einara (Eddie Redmayne). Inną sprawą jest fakt, że sam Hooper nie mógł zdecydować się, z jakiej perspektywy opowiedzieć historię małżeństwa Wenegerów. Przy nieznośnej manierze Redmayne’a, naturalna gra Alicii Vikander spełniła funkcję okładu na ból głowy, o jaki przyprawia Dziewczyna z portretu (2015). Doskonały wizualnie, ale kulejący dramaturgicznie film Hoopera aspiruje do sztuki wysokiej, ale ewidentnie się z nią rozmija. Szkoda, że Akademicy nominując do Oscara Ex Machinę (2015) Alexa Garlanda, nie zauważyli wyższości kreacji Avy w porównaniu z Gerdą Wegener. Rola w Ex machinie (2015) jest przecież prawdziwym majstersztykiem. Niemniej 2015 rok był dla Szwedki bardzo pracowity. Zagrała w pięciu filmach i stworzyła dwie wspaniałe role. Ciężko zapracowała na swojego złotego rycerza. Na fakt, iż Amerykańska Akademia Filmowa regularnie popełnia kardynalne błędy w selekcji i kategoryzacji, opuśćmy kurtynę milczenia.

Alicia Vikander – Postscriptum

Niewątpliwie kariera aktorska Alicii Vikander rozkwita. Oscar otworzy jej kolejne drzwi do dalszej kariery. Szwedka marzy o zagraniu u Larsa von Triera, Terrence’a Malicka i Quentina Tarantino. Po wyborze ulubionych reżyserów widać, że Vikander lubi różnorodność. Z filmografii i planów na przyszłość można wywnioskować, że artystka nie zamierza zbaczać z obranej drogi. Priorytetem Alicii Vikander pozostaje kino artystyczne.

Marta Grabowska