Sól Ziemi: Traktat pisany światłem i cieniem

Brazylijski fotograf Sebastiao Salgado poświęcił swoje życie tworzeniu traktatu o doli człowieka: językiem światła i cienia spisuje dzieje ludzkości od ponad czterdziestu lat. Jego działalnością zainteresował się między innymi niemiecki reżyser Wim Wenders – do tego stopnia, że uczynił ją tematem swojego najnowszego dokumentalnego filmu. Sól Ziemi jest próbą stworzenia portretu uczestnika najważniejszych wydarzeń XX wieku.

Sebastiao Salgado – społecznik

Zaangażowanie społeczne Salgado nie jest bynajmniej jedyną przyczyną dla twórczych dociekań reżysera. Osobiste inklinacje fotograficzne i podróżnicze Wendersa są bowiem dodatkowym elementem wyraźnie naznaczającym jego stosunek do Brazylijczyka. Film jest więc swoistym hołdem jednego artysty wobec drugiego, a może przede wszystkim – człowieka wobec człowieka. Twórca Soli Ziemi parokrotnie wspomina w filmie o swojej fascynacji dziełami Salgado i niezwykłym szacunkiem do jego postawy. Stosunek Wendersa do fotografa ewoluuje wraz z ich postępującą znajomością, o czym informuje nas sam autor. Jego głos obecny w filmie nadaje opowieści szczególnie intymnego wymiaru. Narracja śledząca los artysty, od czasów jego dzieciństwa po dzień dzisiejszy, pozwala widzowi doświadczyć wrażenia podróży razem z nim.

Opowieść jest prowadzona jednocześnie na dwóch płaszczyznach czasowych. Z jednej strony mamy do czynienia z chronologiczną, linearną narracją, z drugiej – ze współczesnym, bieżącym wizerunkiem Salgado. Istotnym dla kompozycji filmu zabiegiem, jest również umieszczenie w nim dużej ilości fotografii autorstwa Brazylijczyka. Opatrzone komentarzem i ilustracyjną muzyką, zdają się wykraczać poza język własnego medium. Zostają niejako ożywione, a doświadczenie obcowania z nimi pogłębia się o dodatkowe wymiary.

Wszystko zostaje w rodzinie

Chcąc nie chcąc, reżyser dotyka też kwestii życia osobistego artysty. Zaprzyjaźnia się z jego rodziną (syna Salgado czyni nawet współreżyserem filmu), dając jej równorzędny głos podczas opowiadania historii Sebastiao. Poznajemy los żony fotografa, nieustannie wspierającej go, mimo spowodowanej wielomiesięcznymi wyjazdami męża, konieczności samotnego niemal wychowywania dzieci.

Temat twórczych i zawodowych zainteresowań Salgado stawia go w pozycji jednego z najbardziej wyrazistych współczesnych fotografów. Swoje życie podporządkował misji uświadomienia człowiekowi specyfiki i skali tragedii rozgrywającej się wokół niego. Poświęcił się tematowi społecznej niesprawiedliwości i okrucieństwu, które tkwi w ludzkiej naturze. Bezpośrednio przyglądał się wojnie, ludobójstwom, klęskom głodu i przymusowej emigracji. Pośredniczył między dostatnim i beztroskim społeczeństwem Europy, a marginalizowanym przez Zachód Trzecim Światem. Jego szczególne podejście do ludzi, których fotografował, nadaje jego dziełom znamiona niezwykłego autentyzmu.

Jak zauważył sam Wenders, Salgado naprawdę potrafi słuchać. Obdarzony niesamowitą empatią, w sposób naturalny zjednywał sobie ludzi – często o różnej narodowości, nawet tych z natury bardzo nieufnych. Zbliżał się do fotografowanych przez siebie społeczności – brazylijskich górników, kanadyjskich strażaków czy rwandyjskich uchodźców – a mieszkając wśród nich miał okazję do wnikliwych obserwacji. Doświadczenia masowej śmierci w Rwandzie naznaczyły fotografa głębokim zwątpieniem w (dobro) człowieka i skłoniły do zwrócenia się w stronę dziewiczej natury. Pierwszy raz bohaterem jego obrazów stała się przyroda, dzika i piękna w swojej nieskażonej istocie. Jest ona źródłem wszelkiego życia, dlatego ludzie powinni ją szanować – taki apel wydaje się wybrzmiewać z fotografii Brazylijczyka.

Sól Ziemi to człowiek

Sól Ziemi to intrygująca opowieść o artyście, który sportretował ludzkość w jej najważniejszych i najtrudniejszych momentach. Jednocześnie jest analizą jej kondycji w obliczu często tragicznych okoliczności. Estetycznie wysmakowany, a zarazem głęboko przejmujący film, tworzy w percepcji odbiorcy wizję bezwzględnego zaangażowania i inspiruje do działania. Nie razi nawet w oczywisty sposób pomnikowy stosunek reżysera do tematu własnego filmu. Tytułową solą ziemi jest człowiek – ze swoimi pragnieniami, lękami, ambicjami i niedolą. Wenders obserwuje próby uchwycenia przez fotografa zjawisk dotyczących ludzi, w konfrontacji z niejednokrotnie okrutnym losem. Reżyser za pomocą metod analogicznych do tych używanych przez samego Salgado, wnika w materię jego dzieła.

Sól Ziemi, reż. Wim Wenders, Juliano Ribeiro Salgado, scen. Wim Wenders, David Rosier, Juliano Ribeiro Salgado, muz. Laurent Petitgand; występują: Sebastiao Salgado, Lelia Wanick Salgado, Juliano Ribeiro Salgado, Wim Wenders. Premiera: 2015.

Dominika Koliszewska