Bunt – Estetyczna dekonstrukcja etosu samuraja

Bunt jest dramatem historycznym nakręconym w 1967 roku przez jednego z najwybitniejszych Japońskich reżyserów – Masaki Kobayashi’ego (Kwaidan, Seppuku [polski tytuł to Harakiri]),. Reżyser opowiada skomplikowaną historię samurajów, krytykując tym samym wiele absurdów wynikających z ich kodeksu moralnego. Całość tworzy bardzo ciekawą i estetycznie wysmakowaną panoramę czasów feudalnej Japonii.

Krótki zarys historyczny

1725 rok – okres feudalnej Japonii. Isaburo Sasahara (w tej roli genialny Toshiro Mifune) – szanowany samuraj i dawny mistrz miecza, marzy o wartościowej synowej oraz wnuku. Yogoro, syn Isaburo, zostaje zmuszony do przyjęcia pod dach nałożnicy cesarza, która po poczęciu dziecka, została wygnana z pałacu. Niedługo później między nią a Yogoro rodzi się szczere uczucie. Nieoczekiwanie jednak cesarz umiera, a dziecko Ichi zostaje następcą tronu. Z tego powodu kobieta dostaje rozkaz powrotu na zamek, lecz zarówno ona jak i rodzina Sasahary nie chcą na to przystać, co sprowadza ich na drogę buntu.

Czasy feudalnej Japonii cechowały się nadzwyczajną subordynacją wobec władzy. Samuraje byli wykształconymi wojownikami, kierującymi się w życiu stworzonym przez siebie kodeksem bushido („droga wojownika”). Najważniejszy dla nich był honor i posłuszeństwo wobec swojego Pana, dlatego w każdej chwili samuraje byli w stanie poświęcić dla niego całe swoje życie, włączając w to niekiedy i życie własnej rodziny. Honor i oddanie zasadom liczyły się ponad wszystko; kapitulacja i brak posłuszeństwa determinowały z kolei popełnienie rytualnego samobójstwa, nazywanego Seppuku. Polegało to na tym, iż wojownik przed zgromadzeniem innych samurajów, musiał chwycić nóż i samodzielnie rozciąć sobie nim brzuch w poprzek. Gdy tego dokonał, asystent ceremonii odcinał mu głowę, tym samym kończąc jego zhańbiony żywot. Próba uniknięcia Seppuku, po niehonorowym zachowaniu była surowo piętnowana i wedle ustroju miała zostawiać wielką skazę na sumieniu Samuraja.

Dekonstrukcja etosu samuraja

Masaki Kobayashi osadził akcję Buntu w czasach feudalnej Japonii w celu skrytykowania panującego wówczas ustroju. Samurajskie kino często skupione wokół widowiskowych walk na miecze, tutaj skoncentrowane jest w większości na przedstawieniu dramatu rodziny i absurdów systemu. Narracja filmu pieczołowicie zarysowuje każdą z głównych postaci – ojca Isaburo, byłą nałożnicę Ichi, i syna Yogoro. Ich osobowości i motywacje zostają następnie skontrastowane z tym, co nakazuje Państwo. Z jednej strony wedle kodeksu muszą być całkowicie posłuszni, ale z drugiej chcą chronić Ichi, która traktowana w nadzwyczaj rygorystyczny i nieuczciwy sposób, ma według władzy służyć w roli nałożnicy głównie do prokreacji. Etos samuraja zostaje zdekonstruowany przez podważenie racjonalności i sensu funkcjonowania jego zasad. Trwając w ścisłej indoktrynacji, musi on wybrać pomiędzy dalszym kultywowaniem niepodważalnego posłuszeństwa lub wyrwaniem się z jego szponów. Isaburo i Yogoro coraz bardziej zauważają wrogość i brak logiki w panującym systemie, lecz wiedzą, że gdy wykażą się nieposłuszeństwem, będą zmuszeni do popełnienia Seppuku. Isaburo Sasahara pragnie ze wszystkich sił ochronić swoją rodzinę, a bunt, choć wydaje się nieunikniony, wiąże się również z konfliktem na linii Samuraj vs. Władza, większym niż może się mu wydawać.

Estetyka

Historia rodziny Sasahara jest opowiadana powolnymi i starannie zaplanowanymi ujęciami. Obraz ich domu cechuje się uporządkowaną, geometryczną strukturą, podkreślając tym samym wszechobecność rygoru aparatu władzy. Z taką samą precyzją i sumiennością Kobayashi buduje swoje kadry. Każda postać ma swoje miejsce w scenie, którego kluczowo się trzyma. Wyjście z tej kompozycji następuje tylko przy ważnych wydarzeniach. Dynamiczna praca kamery ogranicza się więc tylko do konfliktów oraz walk na miecze, których jest stosunkowo bardzo mało. To jednak nie przeszkadza temu, by film cały czas wręcz emanował napięciem i intrygą. Większość akcji opiera się na dialogach i monologach, opiewających w dylematy moralne. Każda kolejna scena w niezwykle staranny i wysublimowany sposób wzmacnia suspens opowiadanej historii, coraz bardziej paraliżując i niszcząc morale kolejnych członków rodziny. Narastające z coraz większą intensywnością konflikty determinują Isaburo Sasaharę do sentymentalnego sięgnięcia po broń i stoczenia krwawej i widowiskowo zrealizowanej finałowej walki na Samurajskie miecze.

Bunt stanowi jedno z najwybitniejszych i najważniejszych dzieł w twórczości Masaki Kobayashiego.  Opowiada o życiu Samurajów w bardzo odważny i kontrowersyjny względem ich zwierzchnictwa sposób. Jest to wysublimowana historia, która bardzo udanie stawia indywidualizm człowieka na piedestale. Napięcie, zwroty akcji i wbrew pozorom wiele aktualnych konfliktów, powoduje, że film ogląda się z zaciekawieniem nawet dziś. Warto więc poświęcić uwagę zarówno Buntowi, jak i innym filmom Kobayashi’ego by poznać jego fenomenalny styl.

Paweł Mozolewski