Inaczej niż inni: W starym kinie

Niektóre filmy są znane z samego faktu, że powstały. Tak jest w przypadku niemieckiego Anders als die Andern (“Inaczej niż inni”, 1919), który powszechnie uznaje się za pierwszy film otwarcie poruszający temat homoseksualizmu. Co więcej – przedstawia on homoseksualnych bohaterów w pozytywnym świetle oraz potępia obowiązujący w ówczesnych Niemczech zakaz stosunków seksualnych między mężczyznami (paragraf 175 niemieckiego kodeksu karnego). Jeśli weźmiemy pod uwagę rok produkcji – nie zdziwi nas fakt, że premiera Anders als die Andern wywołała skandal i gwałtowną debatę publiczną.

Cinerama - Inaczej niż inni Kontrowersyjne dzieło wyreżyserowane przez Richarda Oswalda należało do serii tzw. Sittenfilme, czyli filmów edukacyjnych dotyczących seksualności, które produkowano w Niemczech w latach 1918-1920 (inne tytuły z serii to m.in.: Es werde Licht! – o aborcji, Prostitution – jak sama nazwa wskazuje). Oprócz rzeczywistych społecznych problemów przyczyną powstawania filmów był brak cenzury w Niemczech od listopada 1918 do maja 1920 roku (Anders als die Andern przyczynił się do jej ponownego wprowadzenia).

W maju 1920 roku film Oswalda został więc zakazany, a jego kopie sukcesywnie niszczono. W 1927 roku seksuolog Magnus Hirschfeld, który brał udział w projekcie (współtworzył scenariusz i zagrał samego siebie) nakręcił film dokumentalny pt. Gesetze der Liebe (“Prawa miłości”), w którym zamieścił skróconą wersję Anders als die Andern. Niestety – produkcja ta również została zakazana, a kopie – niszczono. W latach 70. film Hirschfelda znaleziono na Ukainie (nie wiadomo, jak tam trafił) i przekazano do Muzeum Narodowego w Monachium.

W 1982 roku skrócona wersja Anders als die Andern została pokazana w ramach pierwszej edycji festiwalu filmów LGBT w Frankfurcie nad Menem. Oryginalna wersja jest niestety niemożliwa do odzyskania – długie fragmenty zostały bezpowrotnie utracone. Mimo to monachijskie muzeum odrestaurowało posiadaną kopię i wydało na kasecie VHS.

“Cudowne” odnalezienie filmu po kilkudziesięciu latach przypomina historię innego znanego dzieła – Męczeństwa Joanny d’Arc (1928) w reżyserii Carla Theodora Dreyera. Niedługo po premierze negatyw Męczeństwa… spłonął, a reżyser musiał zrekonstruować go na podstawie dubli. Po 57 latach od tego wydarzenia oryginalną wersję filmu odnaleziono w Norwegii, podczas remontu szpitala psychiatrycznego. Jeśli już mowa o Dreyerze – jest on autorem jeszcze jednego filmu sprzed przełomu dźwiękowego, który poruszał temat homoerotycznej relacji między mężczyznami (choć nie tak otwarcie jak u Oswalda). Wyprodukowany w Niemczech Michael (1924) w przeciwieństwie do Anders als die Andern oraz Gesetze der Liebe nie był kontrowersyjny w wymowie (homoseksualne uczucie starego malarza zostaje odrzucone przez tytułowego Michaela) i dzięki temu uniknął cenzury.

Wracając do Anders als die Andern – jest to, jak wspomniałam, przypowieść dydaktyczna, której fabuła przerwana zostaje wykładem Magnusa Hirschfelda na temat ludzkiej seksualności. Główną rolę (nauczyciela gry na skrzypcach Paula Körnera, który zakochuje się w swoim uczniu) zagrał Conrad Veidt, znany z roli somnabulika Cezara w Gabinecie doktora Caligari (1920). Uczeń Körnera – Kurt Sivers (Fritz Schulz) – zdaje się odwzajemniać uczucie nauczyciela, jednak wszystko komplikuje się za sprawą szantażysty Franza Bollka (Reinhold Schünzel), który grozi, że wyda Körnera policji.

Aby potwierdzić, że film – wbrew pozorom – dobrze się ogląda, przytaczam trzy zabawne sceny (wersja z angielskimi napisami):


1.1 Paul i Kurt spacerują po parku. Na pierwszym planie: szantażysta – Franz Bollek	1.2 “Już ja wiem, co tu się wyprawia!” – myśli Bollek


2.1 Kolejny spacer Paula i Kurta	2.2 Bollek niespodziewanie wyłania się zza pleców bohaterów – śledzi Paula (zdaje się, że ma na jego punkcie obsesję)

2.3 Bollek nawiązuje rozmowę	2.4 “Przystojny chłopiec!” – zauważa Bollek


3.1 Retrospekcja: Młody Paul na bankiecie w otoczeniu kobiet. “Ta dziewczyna nie ma wobec mnie dobrych zamiarów” – zdaje się myśleć.	3.2 O, zgrozo!

3.3 Paul ucieka – dynamizm akcji rozmazał kadr	3.4 Całej sytuacji przygląda się pewna stateczna dama

3.5 “Jeśli ten chłopak jest normalny, to ja jestem dziewicą”