Niezwykłe animacje Adama Elliota [ARTYKUŁ]

Adam Elliot, australijski twórca poklatkowych animacji plastelinowych (clay animation), w 2004 otrzymał Oscara za najlepszy krótkometrażowy film animowany, którym był Harvie Krumpet. Elliot, jak sam mówi, nigdy nie chciał tworzyć animacji cyfrowo, ponieważ tym, co sprawia mu największą przyjemność jest tworzenie wszystkiego własnymi rękami z ludźmi, którzy podzielają jego pasję. Pierwsze, około pięciominutowe filmy Elliota, Wujek (1996), Kuzyn (1999) i Brat (2000) tworzą częściowo autobiograficzną trylogię rodzinną. Kolejny film, wspomniany już, około dwudziestominutowy, Harvie Krumpet (2003) stanowi skondensowaną biografię tytułowego bohatera z Geoffrey’em Rushem w roli narratora. W 2009 roku premierę miał najdłuższy jak dotąd, pełnometrażowy film Mary i Max, opowiadający historię niecodziennej przyjaźni pomiędzy kilkuletnią dziewczynką i dojrzałym mężczyzną.  W 2015 roku powstał Ernie Biscuit, kolejna krótkometrażowa animacja, tym razem opowiadająca o paryskim taksydermiście.

Tym co zachwyca w filmach Elliota jest nie tylko dopracowanie tworzonych przez niego światów w najdrobniejszych szczegółach, ale i umiejętne przełamywanie niewiarygodnie smutnych historii życia jego bohaterów, momentami pełnymi komizmu i nadziei.

Centralnym tematem wszystkich animacji tego twórcy jest inność jednostek, o których opowiada. Zdarza się, że jego bohaterowie cierpią na jakąś chorobę, która z jednej strony do tego stopnia zmienia ich percepcję, że nie potrafią zrozumieć innych ludzi, z drugiej – powoduje, że sami są nierozumiani i traktowani jako ci „gorsi” w społeczeństwie. Harvie Krumpet, który cierpi na zespół Tourette’a i nie potrafi panować nad odruchami (dotyka wszystkiego co zobaczy) w szkole wyzywany jest od „przygłupów”, a potem wyrzucany z każdej pracy. U Maxa zdiagnozowano Zespół Aspergera, który z kolei utrudnia mu komunikację z innymi, ponieważ nie potrafi odczytywać komunikatów niewerbalnych, a jego szczerość traktowana jest jako brak taktu. Max leczy się również z otyłości (na spotkaniach anonimowych obżartuchów) i kompulsywnego objadania się, które jest jego sposobem na radzenie sobie ze wspomnieniami traumatycznego dzieciństwa i problemami dnia codziennego, ponieważ wszystko co nowe i nieznane doprowadza go do histerii. Ernie Biscuit ogłuchł w dzieciństwie wskutek „żartu” i nigdy więcej się nie odezwał.

U Elliota pojawia się również wielu bohaterów drugo- lub trzecioplanowych, którzy są w mniejszym lub większym stopniu niepełnosprawni lub chorzy i przez to osamotnieni albo całkowicie odizolowani od społeczeństwa. Sąsiad Mary z powodu utraty nóg w czasie wojny porusza się na wózku inwalidzkim i cierpi na agorafobię. Nie opuszcza domu nawet po to, by odebrać pocztę. Harvie Krumpet spotyka w domu opieki kobietę z naroślą na szyi spowodowaną przez raka, która z powodu choroby decyduje się na samobójstwo. Angelina, którą poznaje Ernie w Australii jest niewidoma od urodzenia i spędza życie na samotnym struganiu figurek z drewna. Zdarzają się też postaci dotknięte chorobami psychicznymi, jak matka Krumpeta, która z początku mówi sama do siebie, a z czasem przestaje go poznawać.

Historia Mary Daisy Dinkle pokazuje, że nie trzeba być ani chorym, ani niepełnosprawnym, żeby doznać braku akceptacji ze strony otoczenia. Dziewczynka w jednym z listów zwierza się Maxowi, że w szkole jest wyśmiewana z powodu znamienia na czole, włosów obcinanych przez ojca i braku guzików u swetra. Natomiast matka Mary wyzywa ją od „grubasów”.

W kontekście inności bohaterów animacji Elliota trzeba również wspomnieć o ich stosunku do odmienności innych, ponieważ nie stanowi ona dla nich żadnego problemu. Harvie Krumpet i jego żona decydują się na adopcję niepełnosprawnej Ruby. Max i Mary potrafią zaakceptować nie tylko siebie nawzajem. Max za namową swojego terapeuty stara się być bardziej taktowny i nie mówi swojej sąsiadce Ivy, że zostawia włosy w jego zupie, z kolei Mary przynosi pocztę swojemu niepełnosprawnemu sąsiadowi. Narrator filmu Brat opowiada o różnych przypadłościach i dziwactwach swojego brata i o tym jak silna łączyła ich więź. Ważny jest także stosunek bohaterów do zwierząt. Mary nie rozstaje się z kogutem, który wypadł z transportu do rzeźni, Ernie opiekuje się kaczką Edith, która należała do jego przyjaciółki, Max przygarnia kota, któremu dzieci wybiły oko, bohater filmu Wujek nie potrafi poradzić sobie ze śmiercią psa.

Większość postaci ma dodatkowo pasje, które można by uznać za dość ekscentryczne. Brat narratora filmu o tym samym tytule kolekcjonuje niedopałki papierosów, Max uwielbia oglądać kreskówkę The Noblets, Ernie Biscuit zajmuje się wypychaniem martwych zwierząt.

Bohaterowie animacji Elliota mają problem z odnalezieniem się w świecie i zrozumieniem otaczających ich ludzi.  Ernie Biscuit jest osamotniony z powodu swojego zajęcia, którego nikt już nie praktykuje, bo jest niemodne. W dzieciństwie (które przypadło częściowo na czasy II wojny światowej) przyjaźnił się z małą Żydówką, której włosy pachniały cynamonem i której obiecał, że ją poślubi w Wenecji, co jak można się domyślić nigdy nie doszło do skutku.

Max zwierza się Mary, że lubi „Nobletów” również dlatego, że żyją w jasno określonej strukturze społecznej, i że wolałby mieszkać na Księżycu niż w hałaśliwym i zatłoczonym Nowym Jorku.  Zagubienie i osamotnienie Maxa potęguje sposób ukazywania go często od zewnątrz, otoczonego miastem, budynkami i pustymi oknami.

Bohaterom brakuje przyjaciół i czują się samotni. Harvie Krumpet jest nieszczęśliwy od momentu, kiedy traci rodziców do poznania swojej przyszłej żony, a po jej śmierci i wyjeździe Ruby na studia jego życie znowu traci sens. Mary i Max, zanim się poznają, nie mają nikogo bliskiego poza zwierzętami. Oboje uwielbiają „Nobletów” właśnie dlatego, że mają oni wielu przyjaciół. Bohaterowie ci komunikują się nie tylko za pośrednictwem listów, ale i wysyłanych sobie nawzajem prezentów (np. australijskich słodyczy, rysunków, zdjęć). W filmie Mary i Max dokonano ciekawego zabiegu, polegającego na kolorystycznym zróżnicowaniu przestrzeni, w których żyją Mary (sepia) i Max (czerń i biel). Ich światy nigdy nie nabierają innych barw, jednak czerwony pompon, który Mary wysyła Maxowi zachowuje swój kolor w jego świecie, a frisbee, którym Max obdarowuje swoją przyjaciółkę pozostaje w kolorze szarym. Życie Mary i Maxa odmienia się stopniowo już od momentu wysłania przez Mary pierwszego listu. Oboje uczą się przez długie lata jak radzić sobie w życiu (wzajemnie udzielają sobie różnych porad) i przede wszystkim: jak zaakceptować siebie. Choć ich przyjaźń zostaje w pewnym momencie wystawiona na ciężką próbę, okazuje się być jednak czymś najważniejszym w życiu każdego z nich.

Również inni bohaterowie doznają odmiany losu. Życie Krumpeta odmienia się kilkakrotnie (wojna i emigracja do Australii, rak i poznanie żony, adopcja Ruby, śmierć żony). Największym przełomem w jego życiu jest jednak moment, w którym odczytuje sentencję Horacego: carpe diem i odtąd postanawia żyć według tej zasady. Przyłącza się do ruchu na rzecz wyzwolenia zwierząt i zostaje nudystą. Drugi wielki przełom następuje po rozmowie z kobietą chorą na raka. Po raz kolejny postanawia cieszyć się chwilą i złamać nałożony na niego zakaz publicznego chodzenia nago. Harvie siada na ławce bez ubrań i pierwszy raz od dawna na jego twarzy pojawia się uśmiech.

Z kolei Ernie postanawia wyrwać się z marazmu, w który popadł za „namową” wypchanego przez siebie gołębia, który „przemawia” do niego słowami jego dawnej przyjaciółki, by był bardziej odważny. Sprzedaje swój dobytek i kupuje bilet w jedną stroną do Wenecji. Jego życie odmienia się jednak od razu po raz kolejny, ponieważ przez pomyłkę trafia do Australii, gdzie z bezdomności ratuje go Tiny. Ernie zaczyna rysować portrety i poznaje Angelinę, z którą przez przypadek udaje mu się nawiązać rozmowę za pomocą kodu Morse’a. Po wielu perypetiach i pierwszym (spośród wszystkich animacji Elliota) tak emocjonującym zwrocie akcji również i tym bohaterom udaje się doznać spełnienia.

Anna Tarkowska