Jak wydobyć z człowieka to co najgorsze? [ARTYKUŁ] Klaustrofobiczna przestrzeń w filmach Romana Polańskiego

Jeden z najbardziej uznanych polskich reżyserów na świecie. Zdobywca Oscara za film Pianista z 2002 roku. Człowiek, który nie boi się pokazywać na ekranie przemocy, zarówno psychicznej jak i fizycznej. Roman Polański w swoich filmach często umieszcza bohaterów na ograniczonej przestrzeni i stawia ich, w sytuacjach stresowych. Jest to doskonała okazja, aby pokazać co naprawdę skrywa ludzka dusza. Wszystkie wydarzenia rozgrywają się za fasadą idealnych domów czy luksusowych jachtów z dala od wzroku ciekawskich.

MORDERSTWO (1957)

Pierwsza etiuda filmowa, którą zrealizował w Łódzkiej Szkole Filmowej.

Widzimy otwierające się drzwi. Do pokoju wchodzi mężczyzna ubrany w ciemny płaszcz. Staje nad łóżkiem śpiącej ofiary i zabija przy pomocy noża. Następnie spokojnym krokiem wychodzi z sypialni. Wszystko odbywa się szybko, bezszelestnie w mroku nocy.

NÓŻ W WODZIE (1962)

Pełnometrażowy debiut Romana Polańskiego, który przyniósł mu pierwszą w karierze, nominację do Oscara w 1963 roku.

Zamożne małżeństwo – Krystyna i Andrzej – planuje spędzić sobotę, żeglując łodzią.

Są znużeni wspólnym życiem, co sprawia, że atmosfera między kobietą a mężczyzną jest napięta. Po drodze małżeństwo spotyka autostopowicza, którego postanawia zabrać ze sobą. Andrzej, właściciel łodzi chce zaimponować młodemu chłopakowi, który pozornie gardzi luksusowym życiem. Jedyne czego mu w życiu trzeba to bezcelowa włóczęga i nóż w plecaku.

Starszy mężczyzna chce dominować nad młodzikiem – który, jak twierdzi, nie umie pływać i udowodnić, zarówno nieznajomemu, młodszej żonie, jak i samemu sobie, kto tu jest panem sytuacji oraz kto ma władzę.

Dochodzi do wielu starć pomiędzy mężczyznami. Okazuje się, że nóż, z którym nie rozstaje się chłopak, w zaistniałej sytuacji nie gwarantuje poczucia bezpieczeństwa oraz kontroli nad własnym życiem. Przez półtorej godziny widz obserwuje walkę o dominację. Starcie starego z nowym.

Okazuje się, że tych dwóch bohaterów łączy więcej, niż można byłoby sądzić.

Autostopowicz jest taki sam jak Andrzej dwadzieścia lat wcześniej. Ponadto wcale nie gardzi majątkiem i pozycją przeciwnika, ale skrycie mu zazdrości. Wraz z rozwojem akcji poznajemy prawdziwe oblicze młodego chłopaka.

Na końcu Andrzej staje przed dylematem moralnym, symbolicznie przedstawionym za pomocą rozwidlenia dróg.  Nie wiemy, jaką decyzję mężczyzna podjął, ponieważ Polański zastosował zakończenie otwarte.

MATNIA (1966)

Tak jak w Nożu w wodzie widzimy małżeństwo, które jest znudzone sobą.

Ona – atrakcyjna, młoda kobieta, pełna temperamentu. On – były właściciel fabryki, który postanowił prowadzić życie z dala od ludzi w zamku na wyspie. Ich spokój zakłóca pojawienie się dwóch ciężko rannych mężczyzn.

Gangsterzy po nieudanym napadzie są zmuszeni zostać na wyspie. Postanawiają zawiadomić o feralnej akcji szefa i poczekać, aż wyślę na Matnię swoich ludzi.

Początkowo fabuła ma zarys komediowy. Dickie i Albie już dawno powinni zakończyć karierę w przestępczym świadku. Są starzy i niedołężni, nie budzą respektu, lecz rozbawienie. Mimo to, pozbawiony osobowości gospodarz bez problemu pozwala Albie’mu sobą rządzić. Usprawiedliwia to obawą o bezpieczeństwo żony. Teresa natomiast, ma dość bezradności męża i korzysta z każdej, możliwej okazji, żeby dokuczyć nieproszonym gościom.

Albie zmusza Georga do robienia wielu rzeczy, na które ten nie ma ochoty, doprowadzając Georga na skraj obłędu.

Wyspa staje się klaustrofobicznym miejscem. Gangster wymusza na mieszkańcach posłuszeństwo bronią, coraz bardziej zaznaczając swoją obecność. Sytuacja staje się beznadziejna. Po pewnym czasie jest jasne, że to musi się źle skończyć. W finale jesteśmy świadkami masakry, która ogarnia całą okolicę.

ŚMIERĆ I DZIEWCZYNA (1994)

Napis na początku filmu mówi, że obserwujemy sytuację dziejącą się w jakimś kraju w Ameryce Południowej po upadku dyktatury.

Główną bohaterką filmu Polańskiego jest Paulina. Kobieta, która w czasie studiów była więźniem politycznym. Teraz, już w wolnym kraju bolesna przeszłość nie pozwala o sobie zapomnieć. Kiedy Paulina widzi obcy samochód na podjeździe natychmiast gasi wszystkie światła, świeczki w domu i uzbrojona czeka na rozwój wypadków.

Okazuje się, że mężowi zepsuł się samochód i mężczyzna skorzystał z pomocy życzliwego kierowcy, który w czasie ulewy odwiózł go do domu. Bohaterka rozpoznaje w nieznajomym mężczyźnie lekarza, który w czasie jej pobytu w areszcie bił ją i wielokrotnie gwałcił przy utworze Schuberta Śmierć i dziewczyna.

Paulina postanawia zemścić się na oprawcy. Knebluje go i postanawia wytoczyć lekarzowi absurdalny proces we własnym domu, gdzie obrońcą doktora Mirandy zostaje Georg. Każdy z dowodów, jaki przedstawia kobieta przeciwko lekarzowi można bez trudu podważyć, ponieważ w czasie tortur Paulina miała zawiązane oczy.

Ta jednak, nie zamierza się poddać. Kobieta jest przekonana, że to właśnie Miranda był jej katem i grozi, że go zabije, jeśli nie przyzna się do winy.

Obserwujemy bohaterkę, która nie potrafi otrząsnąć się z traumy przeżytej w przeszłości. Współczujemy jej, ale podczas oglądania Dziewczyny i śmierci jesteśmy gotowi kilkakrotnie podważyć jej poczytalność. Nie możemy być pewni czy to co mówi jest prawdą. Desperacko pragnie zemsty za wyrządzone krzywdy. Z czasem jednak, jeszcze mocniej chce poznać prawdę.

RZEŹ (2011)

Pomiędzy dwojgiem chłopców dochodzi w szkole do bójki, przez co ich rodzice są zmuszeni spotkać się i porozmawiać o zaistniałej sytuacji. Atmosfera od początku zdaje się być napięta, ponieważ małżeństwa pochodzą z dwóch różnych światów. Kiedy wydaje się, że wszystko poszło dobrze i pozostaje namówić chłopców na pojednanie, jeden nieszczęsny, wypuszczony na wolność chomik staje się pretekstem do rozpoczęcia prawdziwej rzezi.

Wraz z trwaniem spotkania bohaterowie pozbywają się założonych na te okazje masek poukładanych i dobrze wychowanych, statecznych ludzi. Masa nieszczęśliwych wypadków pogarsza nastrój i niepotrzebna wiele czasu, aby rodzice zaczęli tracić zimną krew. Wraz z kolejnymi porcjami wypitego alkoholu, bohaterowie Polańskiego nie uskarżają się tylko na stronę przeciwną, ale także na własne życie, tak dalekie od ideału.

Wydaje się, że reżyser czerpie sadystyczną przyjemność z pokazywania i zaostrzania starć między ludźmi z różnych środowisk, posiadających odmienną filozofię życia i spojrzenie na świat. Uszczypliwości i słowa krytyki są wymierzane równie ostro, jak ciosy nożem.

Z pozoru drobne nieporozumienie, może doprowadzić do wybuchu wojny.

WENUS W FUTRZE (2013)

Thomas poszukuje aktorki, która zagra główną rolę w jego sztuce teatralnej na podstawie XIX-wiecznej powieści „Wenus w futrze”

W teatrze po zakończeniu przesłuchań zjawia się Wanda. Aktorka przekonuje reżysera, aby mimo późnej pory odegrał z nią jedną ze scen. Mężczyzna jest niechętny. Nie wierzy w zdolności aktorskie Wandy, odpycha go jej wulgarny wygląd i zachowanie dalekie od eleganckiego. Jednak, kiedy w końcu daje się namówić na odegranie kilku scen jest przekonany, że znalazł idealną odtwórczynie głównej roli.

Atmosfera panująca na przesłuchaniu robi się dwuznaczna i pełna dziwnego napięcia. Reżyser, onieśmielony zachowaniem Wandy, coraz bardziej zatraca się w roli kochanka, spragnionego swojej Wenus.

Aż chce się powiedzieć: uważaj czego pragniesz, bo to może się spełnić. W trakcie seansu staje się jasne, że Thomas skrycie pragnie kobiecej dominacji. Jego życie jest nudne, a narzeczona zbyt przeciętna, żeby zaspokoić jego fantazje. Pojawienie się Wandy, kobiety o wyrazistym charakterze oraz pewnej własnej seksualności, powoduje obudzenie w mężczyźnie skrywanych pragnień.

W przypadku filmów Romana Polańskiego skromna liczba aktorów i ograniczona przestrzeń, gdzie najważniejsze jest słowo to klucz do sukcesu. Te filmy doskonale obnażają ludzkie słabości. Pokazują jakie destrukcyjne skutki niesie za sobą przemoc.

Człowiek, nie potrafi zapanować nad sobą i tak naprawdę jest słaby, wobec siły wyższej, która nim steruje.    Ma w sobie skłonność do czynienia zła, nie może okiełznać demonów przeszłości. Klaustrofobiczna przestrzeń budzi w bohaterach instynkty mordercze lub też rozbudza fantazje skrywane głęboko.