Ranking najlepszych filmów dokumentalnych o Polskiej reprezentacji w piłce nożnej

Pierwszy mundial odbył się w 1930 roku w Urugwaju. Z racji, że urzędowym językiem jest tam hiszpański, mistrzostwa nazwano Campeonato mundial de futbol, co w tłumaczeniu oznacza tyle co Mistrzostwa świata w piłce nożnej. Ponieważ mundial (hiszp. światowy) jest najkrótszym i najłatwiejszym do wymówienia słowem, zaczęto nim określać mistrzostwa świata w piłce nożnej, również poza granicami Urugwaju. Nazwa przyjęła się także w Polsce, która od wielu lat dzielnie próbuje osiągać jak największe sukcesy na sportowym tle międzynarodowym. 7 występów na mundialu, 2 brązowe medale i 44 zdobyte bramki to dotychczasowa statystyka polskiej reprezentacji w piłce nożnej. Żeby jednak dokładniej prześledzić jej losy, dobrym wyjściem jest poznać fragment kina dokumentalnego, które w ciekawy i różnorodny sposób ją portretuje. Z tego powodu przygotowałem swoje TOP 5 filmów o zmaganiach Polskiej reprezentacji podczas wielkich międzynarodowych turniejów, takich jak Euro czy Mundial.

5. Będziesz legendą, człowieku

(2012, 1 godz. 17 min.)

Moje zestawienie otwiera film Będziesz legendą, człowieku Marcina Koszałki – reżysera między innymi Deklaracji nieśmiertelności oraz Takiego pięknego syna urodziłam. Jego dokument opowiada o zmaganiach Polaków podczas Mistrzostw Europy w 2012 roku. Głównymi bohaterami są: Damien Perquis oraz Marcin Wasilewski, przez których pryzmat reżyser postanowił opowiedzieć o polskiej reprezentacji zza kulis. Wątek tego pierwszego skupia się na temacie wyobcowania w polskiej kadrze ze względu na francuskie pochodzenie oraz jego problemy rodzinne. Drugi wątek zaś przedstawia obraz najbardziej doświadczonego zawodnika ówczesnej reprezentacji, Marcina Wasilewskiego, który jako kapitan chce osiągnąć z kadrą jak największe sukcesy podczas Euro, gdyż jak sam w filmie przyznaje latka lecą, więc będzie to jego ostatni turniej w życiu.

Opowieść o kadrze przez pryzmat problemów osobistych zawodników była ciekawym pomysłem pozwalającym Koszałce na jego ulubione, znane choćby z Deklaracji nieśmiertelności, eksperymenty formalne. Tak oto w filmie mają miejsce animacje, niezwykle bliskie ujęcia odmienne od tych znanych z relacji telewizyjnych, oraz skojarzeniowe zestawienia archiwalnych zdjęć ze współczesnymi. Same mistrzostwa przedstawione zostają więc bardziej artystycznie – ich widowiskowość ustępuje miejsca kameralności i wrażliwości wizualnej.

Postać Damiena Perquis’a dla niektórych może jednak nie okazać się na tyle ciekawa by pełnić rolę protagonisty dokumentu o Euro 2012. Podczas mistrzostw miały miejsce przecież takie ważne wydarzenia jak dramatyczna czerwona kartka dla Wojciecha Szczęsnego podczas meczu z Grecją czy też „wejście smoka” Przemysława Tytonia, który obronił rzut karny bez uprzedniej rozgrzewki, a tym Koszałka nie poświęca dużo czasu. Oprócz tego można było skupić się także na innych ważnych dla mistrzostw piłkarzach, takich jak Robert Lewandowski, Kuba Błaszczykowski, czy Kamil Glik. Jednak ci wraz z pozostałymi zawodnikami z drużyny stają się tylko tłem dla meczów podczas Euro, a zgodnie z pierwotnym założeniem miał to być dokument przede wszystkim o Polskiej drużynie.

Mimo kilku wad, film jest wart uwagi ze względu na oryginalne, bardziej kreatywne podejście do scharakteryzowania Polskich piłkarzy oraz ciekawe zabawy z formą audiowizualną podczas pokazywania meczów. Będziesz legendą, człowieku pozostaje oficjalnym filmem o Polskiej reprezentacji podczas Mistrzostw Europy w 2012 roku.

4. Deyna

(2003, 37 min.)

Kolejnym filmem jest Deyna o jednym z najsławniejszych i najbardziej utalentowanych Polskich piłkarzy w historii. Kazimierz Deyna urodził się w 1947 roku w Starogardzie Gdańskim i wraz z takimi zawodnikami jak Grzegorz Lato, Jan Tomaszewski, Robert Gadocha osiągali największe sukcesy dla polskiej reprezentacji. W tym złoty medal olimpijski w 1972 roku, oraz tytuł trzeciej najlepszej drużyny świata na mundialu w 1974.

Film z racji swojego krótkiego metrażu nie jest encyklopedycznym przekrojem życia Kazimierza Deyny, lecz lapidarnym wyborem najciekawszych wydarzeń w jego karierze piłkarskiej, takich jak wcześniej wspomniane sukcesy z polską reprezentacją, transfery do Manchesteru City i San Diego Sockers, czy problemy z emigracją poza żelazną kurtynę. Opis jego życia składa się z przeprowadzanych na potrzeby filmu wywiadów, których udzielają członkowie rodziny oraz koledzy z drużyny. Jego żona Mariola Deyna, Grzegorz Lato, czy legendarny trener polskiej reprezentacji, Kazimierz Górski, opowiadają dużo ciekawostek na temat prywatnego życia piłkarza. Film obrazuje jego życie od czasów gry w piłkę nożną na podwórku w Starogardzie Gdańskim, przez sukcesy piłkarskie zarówno te reprezentacyjne, jak i klubowe, aż po tragiczną śmierć w wypadku samochodowym w 1989 roku.

Tak jak wcześniej wspomniałem, film nie jest dokładnym opisem życia Kazimierza Deyny, lecz jeśli chce się poznać historię legendarnego i przez wielu uważanego za najbardziej utalentowanego zawodnika w historii Polskiej piłki nożnej, moim zdaniem film Deyna może być odpowiednim, krótkim i zwięzłym streszczeniem jego życia, a w niektórych przypadkach również zachętą do dokładniejszego prześledzenia jego biografii.

3. W kadrze – Korea 2002

(2002, 54 min.)

Przed 2002 rokiem ostatni występ na mundialu Polska odnotowała na mistrzostwach w 1986 roku w Meksyku, gdzie odpadła w 1/8 finału. Jednak po szesnastu latach przerwy reprezentacja wróciła do turnieju i ze względu na ówczesny skład przed mistrzostwami była przedstawiana jako czarny koń mundialu.

Mistrzostwa świata w Korei i Japonii w 2002 roku pokazane są tutaj od momentu przylotu kadry do kraju gospodarza, aż do momentu jej powrotu do Polski. Zobrazowane zostają zarówno treningi piłkarzy, jak i obiady w restauracji, czy zwykłe rozmowy w pokojach hotelowych. Film swoją formą przypomina zapis wideo z wakacji. Jednak nie były to wakacje, a sam pobyt na mundialu trwał niestety bardzo krótko. Oczekiwania wobec Polskiej drużyny były niezwykle ogromne, jednak większość osób w kadrze uważała, iż są one zbyt wygórowane i Polska najprawdopodobniej nie sprawdzi się w roli czarnego konia. Nikt nie chciał jednak niwelować tej medialnej gorączki a najlepszym jej przykładem będzie epizod, w którym Olaf Lubaszenko dopytuje się operatora czy W kadrze – Korea 2002 zotanie opublikowany w trakcie mistrzostw, czy po.

Oprócz tego obserwujemy pieczołowite wykłady ówczesnego trenera, Jerzego Engela, który próbuje rozpracowywać rywali i motywować swoich piłkarzy do dzielnej walki o wyjście z grupy. Dumne okrzyki pełne motywacji rejestrowane w Polskiej szatni zostają finalnie brutalnie skontrastowane z przegranymi meczami, po których musieliśmy jechać do domu już po fazie grupowej. Przegrana z Koreą Południową 0:2, przegrana z Portugalią 0:4 i wygrana z reprezentacją USA 3:1 na otarcie łez w meczu o honor.

Jeden z najgorszych mundiali w historii Polskiej piłki nożnej; jeden z najlepszych filmów dokumentalnych o Polskiej reprezentacji. Głównie z powodu znikomej ingerencji ekipy filmowej w ukazywaną rzeczywistość. W kadrze – Korea 2002 został wyreżyserowany przez sławnego komentatora sportowego Canal +, Tomasza Smokowskiego. Jego reporterski styl spowodował, iż film ten jest jednym z najbardziej obserwacyjnych dokumentów o Polskiej reprezentacji, utrzymanym w duchu dziennika. Jak sam reżyser mówi: o przygotowaniach i samym pobycie na mistrzostwach wiele się spekulowało i spekuluje. Film ten może nie rozstrzygnie wszystkich kwestii, ale z pewnością odpowie na część pytań

2. Mundial. Gra o wszystko

(2013. 1 godz. 36 min.)

Film dokumentalny o sukcesie Polskiej reprezentacji podczas mundialu w Hiszpanii w 1982 roku, na którym nasi piłkarze dzielnie wywalczyli swój drugi, i jak na razie ostatni brązowy medal. Obraz stanowi przekrój kadry i polskiego społeczeństwa na tle sportowo-politycznym. Oparty został na wywiadach z byłymi zawodnikami reprezentacji, dziennikarzami i opozycjonistami, a także na materiałach archiwalnych, pokazujących nie tylko mecze, ale ważne wydarzenia dla Polski, takie jak m.in. strajk stoczni Gdańskiej, czy wprowadzenie stanu wojennego.

Polska reprezentacja została tutaj przedstawiona jako grupa wojowników, którzy często nie mając odpowiednich warunków do treningów walczyli ze wszystkich sił na przekór ostrej krytyce dziennikarzy i reżimowi komunistycznemu. Byli wówczas świadomi, iż jakikolwiek sukces osiągnięty podczas mundialu będzie mógł pomóc mentalnie narodowi Polskiemu. Z filmu dowiedzieć się można co dla polskich kibiców oznaczał wtedy wyjazd z kraju do Hiszpanii, o czym przed mundialem rozmawiał Zbigniew Boniek z papieżem Janem Pawłem II, w jaki sposób telewizja manipulowała transmisjami meczów w celu ukrycia transparentów Solidarności, oraz wiele innych niepublikowanych wcześniej ciekawostek.

Realizacja filmu stoi na bardzo wysokim poziomie. Widać, że twórcy w okresie preprodukcji przeszukali sporą ilość materiałów archiwalnych, i finalnie potrafili je połączyć w przykuwającej uwagę formie audiowizualnej. Dokument ten w sprawny i dla wielu być może odkrywczy sposób pokazuje, że piłkarze w 1982 roku jechali na mundial z niezwykle ciężkim bagażem moralnym, a gra w piłkę nożną nie toczyła się tylko o puchar, ale i o dobre imię Polskiego narodu znajdującego się wówczas w ciężkiej kondycji politycznej.

1. Chcę więcej

(2016, 46 min.)

Euro 2016 we Francji było dla Polskiej reprezentacji najlepszym turniejem międzynarodowym od czasów wywalczenia brązowego medalu podczas mundialu w 1982 roku w Hiszpanii (Nie liczę tutaj wicemistrzostwa zdobytego podczas Igrzysk Olimpijskich w 1992, z racji, iż turniej piłki nożnej ma tam zdecydowanie niższą rangę niż Mundial, czy Euro.). Nasza reprezentacja po serii niepowodzeń na poprzednich turniejach w 2016 roku dumnie doszła aż do ćwierćfinału, w którym po konkursie rzutów karnych niefortunnie uległa przyszłemu mistrzowi Europy – Portugalii. Sukces ten zasługiwał więc na odpowiedni film dokumentalny. Takim filmem jest właśnie Chcę więcej.

Film zrealizowany został za pośrednictwem oficjalnego kanału Polskiej reprezentacji na Youtube – Łączy nas piłka. Operatorzy z kanału odwiedzają treningi, pokoje, szatnie, a widzowie wraz z piłkarzami ponownie przeżywają fenomenalne emocje. Z racji podobnego do W kadrze – Korea 2002 reporterskiego stylu film szczerze opowiada o drużynie. Na planie nie było typowej ekipy filmowej z ciężkim sprzętem operatorskim. Film w większości został nagrany kamerkami GoPro, bądź telefonami, przez co całość wychodzi bardzo naturalnie. Piłkarze są zgrani, zabawni, zżyci ze sobą, przez co zarówno Chcę więcej, jak i vlogi z Łączy nas piłka ogląda się jak dobry, wciągający serial. Oprócz tego jest miejsce na popisy montażowe Adriana Dudy, który w umiejętny sposób łączy muzykę The Dumplings z emocjonującymi scenami wylotu piłkarzy na Euro i późniejszym, dumnym powrotem do Polski.

Fenomen Chcę więcej polega między innymi na zestawianiu najważniejszych momentów meczów z końcowymi reakcjami kadry w szatni. Zobrazowanie radości, ambicji i pasji zawodników oraz wdzięczności i motywacji sztabu trenerskiego emanują niesamowitą energią i podsycają poczucie bliskości z piłkarzami. Pozytywne emocje towarzyszące reprezentacji przez mecze fazy grupowej i 1/8 finału ze Szwajcarią zostają skontrastowane na koniec, gdy po przegranym ćwierćfinale z Portugalią pokazane są puste korytarze i szatnie, którym towarzyszy brutalnie wybrzmiewająca cisza.

Chcę więcej jest fenomenalnym filmem dokumentalnym o Polskiej reprezentacji, któremu udało się w naturalny i prawdziwy sposób przedstawić losy piłkarzy podczas Euro 2016. Obraz bardzo udanie odzwierciedla emocje podczas meczów, a ambicje, pasje i charakter zawodników pokazują tylko jak solidną tworzyli wówczas drużynę. Nic więc dziwnego, że Andrzej Twarowski (komentator sportowy Canal +) nazwał ówczesną reprezentację pokoleniem piłkarzy, którzy chcą więcej. Polska reprezentacja według Adama Nawałki ma odpowiedni charakter by osiągnąć znacznie więcej niż dojście do ćwierćfinału Euro, a ten film we wspaniały sposób to udowadnia.

Wymienione przeze mnie filmy dokumentalne są dowodem na to, że Polska reprezentacja w piłce nożnej ma historię bogatą w sukcesy, które mogą być powodem do dumy, ciepłych wspomnień, a przez to do odpowiedniej ich dokumentacji. Artykuł został napisany w czasie zbliżającego się wielkimi krokami Mundialu w Rosji, więc pozostaje nam oczekiwać by by nasza reprezentacja pokazała się w przyszłości od jak najlepszej strony, abyśmy mogli oglądać o niej równie dobre filmy.

 

Paweł Mozolewski